Sunday, July 31, 2011

А. Аверченко: Автобиографија

Уште за петнаесет минути пред моето раѓање јас не знаев дека ќе се родам. Само
по себе ова е ситно посочување, јас го чинам само затоа што сакам да ги предупредам
за четврт час сите други истакнати луѓе, чиј што живот со зачудувачка едноличност
се опишува задолжително од моментот на раѓањето. Ете, тоа.
Кога акушерката ме принесе до татко ми, тој со изглед на зналец го погледна она
што бев јас и воскликна:
- Можам да се обложам дека ова е син!
“Стар лисецу”, внатрешно се насмевнав, “ти играш само на сигурно!”
Од тој разговор започна нашето познанство, а подоцна и пријателство.
Од скромност јас нема да го посочам фактот дека на денот на моето раѓање биеја
сите камбани и имаше општонароден восхит. Злите јазици го сврзуваат тој восхит со
некој голем празник, што се совпадна со денот на моето појавување на свет, но јас
досега не сфаќам, каква врска има некаков си празник?
Штом ја загледав околината, јас решив дека за почеток, треба да пораснам. Јас
тоа го извршував со такви напори, што на осум години еднаш го видов татко ми да
ме земе за рака. Секако, и пред тоа мојот татко повеќе пати ме земаше за посочениот
орган, но претходните обиди не беа ништо повеќе од реални симптоми на татковска
нежност. Во сегашниот случај, тој, освен другото, ми натна мене и себеси на главата
по една шапка и ние излеговме на улица.
- Каде тоа одиме, по ѓаволите? - прашав јас со непосредност, што секогаш ме
красеше.
- Треба да учиш, - ми одговори татко ми.
- Многу ми е тоа потребно! Не сакам да учам! - реков јас.
- Зашто? - ме праша тој.
За да се извлечам, јас го наведов првото што ми падна напамет и реков:
- Јас сум болен.
- Што те боли? - продолжи да ме прашува татко ми.
Јас во себе ги изброив сите свои органи и го одбрав најнежниот:
- Ме болат очите.
- Хмм... Штом е така, одиме на доктор, - реши мојот татко.
Кога дојдовме на доктор, јас се удрив во него, во неговиот пациент и турнав една
масичка.
- Значи, момче, ти ништо не гледаш? - ме праша докторот.
- Не гледам сосема ништо, - одговорив јас, премолчувајќи го остатокот на фразата,
што си ја довршив во умот, велејќи, “добро во учењето”.
Легендата дека сум болникаво, слабичко момче, коешто не може да учи, растеше
и се зацврснуваше, а јас самиот најмногу придонесував во тоа. Мојот татко, бидувајќи
трговец по професија, не ми обрнуваше никакво внимание, постојано зафатен со
грижи и со планови: на кој начин и што поскоро да осиромаши? Тоа му беше животна
желба и треба да му се даде признание, добриот старец ги достигна своите стремежи
на беспрекорен начин. Тој го стори тоа со соучесништво на цела плејада крадци кои
му ја поткраднуваа продавницата, на купувачи кои планирано и постојано купуваа на
вересија и на пожари што ги пеплосуваа оние стоки на татко ми, кои не беа разграбани
од крадците и од купувачите.
Крадците, купувачите и пожарите долго време стоеја како yид меѓу мене и татко ми
и јас ќе останев неписмен да не им паднеше на моите постари сестри забавна мисла,
што им нудеше нови можности: да се зафатат со моето образование. Очигледно,за нив бев лакомо парче, зашто заради мошне сомнителното задоволство да го
просветлат мојот мозок со светлината на науката, сестрите не само што спореа меѓу
себе, но еднаш дури се фатија гради в гради и резултатот на битката, шинат прст,
воопшто не ја олади учителската страст на постарата сестра љуба.
На тој начин, врз заднината на роднинската грижа, љубов, пожари, крадци
и купувачи се одвиваше моето растење и се развиваше мојот свесен однос кон
околината.
Кога наполнив петнаесет години, татко ми, кој со сожалување се збогува со
крадците, купувачите и пожарите, еднаш ми рече:
- Ти треба да работиш.
- Ама јас не знам, - одговорив, според обичајот одбирајќи ја позицијата што
можеше да ми гарантира целосен и безгрижен мир.
- Глупости! - ми одговори татко ми, - Серјожа Зелцер не е постар од тебе, а веќе
работи!
Тој Серјожа беше најголемиот кошмар на мојата младост. Чисто, внимателно
Германче, наш сосед од куќата, Серјожа од најраната возраст ми се ставаше за пример
на издржаност, на трудољубивост и на уредност.
- Погледни го Серјожа, - тажно ми велеше мајка ми, - момчето работи, ја заслужува
љубовта на раководството, знае да разговара, слободно се однесува во друштво,
свири гитара, пее. А ти?
Обесхрабрен од ваквите попречувања, јас веднаш �� приоѓав на гитарата што
висеше на yидот, ја удирав струната, започнував да пискам со ужасен глас некоја
непозната песна, се обидував да бидам послободен клоцајќи ги yидовите, но сето тоа
беше лошо, сето тоа беше втора сорта. Серјожа остануваше недофатлив!
- Серјожа работи, а ти уште не работиш, - ми префрли татко ми.
- Можеби Серјожа дома жаби јаде, - одговорив јас штом размислив. - Значи, и
мене ќе ми наредите?
Ќе наредам, ако затреба! - извика татко ми и тропна со раката по масата. - По
ѓаволите! Има свилен да ми бидеш!
Како човек со добар вкус, мојот татко од сите платна ја претпочиташе свилата и
ниту еден друг материјал не му се чинеше достатно подобен за мене.
Го паметам првиот ден на мојата работа, што требаше да ја започнам во некоја
сонлива канцеларија за товарен транспорт. Јас стигнав таму во осум часот наутро и
затекнав само еден човек во елек и без палто, мошне скромен и љубезен. “Веројатно,
ова е директорот”, помислив јас.
- Добар ден! - му реков и цврсто му ја стегнав раката, - како сте, што правите?
- Добар сум, седнете да поразговараме.
Ние пријателски запаливме цигари и јас започнав дипломатски разговор за мојата
идна кариера, му раскажав сé за себе. Неочекувано, зад нас се слушна извик:
- Ти, будало, зашто досега ниту прашината не е избришана?
Оној, кого го сметав за директор со исплашен крик скокна и се фати за крпата.
Раководниот глас на штотуку влезениот младич ме убеди дека сега имам работа со
директорот.
- Добар ден, - му реков, - како сте, како живеете?
(Ја одржав внимателноста и светскоста во духот на Серјожа Зелцер.)
- Добар сум, - ми одговори младиот господин, - вие сте нашиот нов службеник?
Мошне сум радосен!
Ние пријателски се зазборевме и ниту забележавме кога во канцеларијата влезе
човек на средни години, кој го фати младиот господин за рамената и извика на сиот
глас:
- Така ли вие, ѓаволски мрзливецу, ги подготвувате сметките? Ќе ве избркам ако
не работите?
Господинот што мислев дека е директор пребледе, тажно ја спушти главата и
седна на своето место. Директорот се спушти во фотелјата, се навали на наслонот и
започна да ме испитува за моите таленти и способности.
- Каков будала сум, - си мислев во мене. - Како можев да не сфатам какви птици се
моите претходни соговорници. Ете, ова е раководител, веднаш се гледа.
Во тоа време во претсобјето се слушнаа нечии чекори.
- Погледнете, кој е таму? - ме праша директорот.
Јас погледнав во претсобјето и успокоено соопштив:
- Некое шугаво старче си го симнува палтото.
Шугавото старче влезе и повика:
- Десет е часот, а никој од вас ништо не работи! Ќе му дојде ли некогаш крај на тоа!
Претходниот важен раководител скокна во фотелјата како топка, а младиот
господин, наречен од него мрзливец ме предупреди на уво дека дојде директорот.
Така ја започнав мојата кариера.
Јас работев во канцеларијата крајно несмасно и до денес не можам да сфатам,
зашто мене таму ме трпеа шест години, мрзлив, јас ја гледав работата со одвратност
и по секој повод спорев не само со благајниците, но и со директорот. Веројатно,
затоа што бев мошне весел човек, кој со радост го гледа широкиот Божји свет,
кој ја одложува работата заради смеа, шега и низа од сложени анегдоти, што ги
освежуваше другите, зафатени со работата, со здодевните сметки и интриги.
Мојата литературна дејност започна во 1904 година и, како што ми се чини, таа
беше потполн триумф. Како прво, јас напишав расказ. Како второ, го однесов во
весникот “Јужен крај”. И како трето, а јас и досега мислам дека тоа е најглавното,
како трето, него го објавија!
Јас не добив хонорар за него, кој знае зашто, а тоа е мошне неправедно, затоа
што веднаш по објавувањето на расказот, претплатата и продажбата на весникот се
удвоија...
Истите завидливи, зли јазици, оние кои се обидоа да го сврзат денот на моето
раѓање со некаков си друг празник, го сврзаа и фактот на зголемената продажба на
весникот со почетокот на руско-јапонската војна. Но, барем ние со вас знаеме што е
вистината.
Штом за две години напишав четири раскази, решив дека достатно работев на
полето на руската литература и решив темелно да се одморам, но дојде годината
1905 и ме потфати, ме заврте како иверче.
Почнав да го уредувам списанието “Бајонет”, што во Харков имаше огромен успех
и сосема ја напуштив работата... Грчевито пишував, цртав карикатури, редактирав и
корегирав и на деветтиот број стигнав дотаму, што генерал-гувернерот на градот,
Пешков ме казни со пет стотини рубли, мечтаејќи дека јас веднаш ќе ги исплатам од
мојот џеб.
Се откажав заради многу причини, но главните беа: отсуство на пари и несакање
да му ги поднесувам каприците на лекомислениот администратор.
Штом ја виде мојата непоколебливост, а казната беше без замена со затворска
казна, Пешков ми ја симна цената на сто рубли. Јас се откажав.
Ние се ценкавме како цигани и јас одев кај него најмалку десет пати. Тој никако не
успеа да ги исцеди парите од мене. Тогаш, навреден, тој рече:
- Еден од нас ќе мора да си замине од Харков!
- Ваше превосходство! - му одговорив јас, - да им го понудиме тоа на жителите:
кого тие ќе одберат?
Бидејќи во градот ме сакаа и до мене дури допираа магловити сплетки за желбите
на граѓаните да го овековечат мојот лик со поставување на споменик, господин
Пешков не посака да си ја ризикува популарноста.
И јас си заминав откако стигнав да издадам уште три броја на списанието “Меч”,
кое беше толку популарно, што неговите примероци може да се пронајдат дури и во
јавните библиотеки.Стигнав во Петербург токму за Нова година.
Повторно имаше илуминации, улиците беа украсени со знамиња, транспаренти и
фенерчиња. Но, јас веќе ништо нема да речам! Ќе си молчам.
Ионака мене некојпат ме обвинуваат дека за своите заслуги мислам повисоко
отколку што тоа го бара обичната скромност. Можам да дадам чесен збор, кога ја
видов сета таа илуминација и радост, јас сторив изглед дека сосема не ја забележувам
најневината итрина и сентименталните, простодушни обиди на градската управа да
го украсат моето прво доаѓање во големиот непознат град... Скромно, инкогнито
седнав на фијакер и инкогнито заминав во местото на својот нов живот.
И ете, јас го започнав.
Првите мои чекори беа сврзани со основаното од нас списание “Сатирикон” и
јас досега го сакам како сопствено дете, тоа прекрасно, весело списание. (Годишна
претплата 6 рубли, полугодишна - 3 рубли.)
Неговиот успех напола беше мој успех, јас сега со гордост можам да речам дека
редок е културниот човек кој не го знае нашиот “Сатирикон” (годишно 6 рубли,
полугодишно 3 рубли.) Но, на ова место јас �� приоѓам на најдоцната, најблиска ера и
нема да речам, но секој ќе сфати зашто јас на ова место смолкнувам.
Од чувствителна, нежна до болезливост скромност - јас замолкнувам.